REPRESITA ARTIKOLO

ZEL-ano, n-ro 12, j.1988

Vere, latina lingvo estis kroata Esperanto kaj fenestro per kiu sciencistoj kaj verkistoj kroataj eniris Eŭropon en 16-a jarcento (kaj pli frue).

Komencu ni kun kelkaj elkoraj plorgutoj, ĉar malgraŭ ioma reeĥo tamen pasintjare (rimarko: ĉi tiu artikolo estas origine skribita en la jaro 1988) iel preskaŭ silente kaj senĝene  preterjarcentis  nia  kaj monda jubileo de unu eminentulo - du jarcentoj pasis  post la  morto de Josip Ruĝer Boŝkoviĉ (aŭ Josip  Ruĝer Bošković, 1711-1787). Nome, sen la lingvo latina revoluciaj ideoj de la granda filozofo kaj natursciencisto restus nekonataj mondvaste. Li publikigis tion en la majstro verko: „Theoria philosophiae naturalis“ (Teorio de natura filozofio), en la jaro 1758. Por li Nobelpremiito Werner Heisenberg diris:"Li konstruis fundamentojn de moderna kompreneblo de materia strukturo!", kaj Friedrich Nietzsche opiniis pri lia terorio, ke ĝi estas „la plej granda triumfo super sentumoj, kiuj ĝis nun surtere atingita estis“.

Ŝtonet' post ŝtoneto, perl' post perlo revenu ni al la komeco ĝis la siatempa „lingvo internacia kroata“ – la lingvo latina. Latinskribita estis ne nur multaj amversoj alflugantaj de Ibnjat Ĝurĝeviĉ (Ignjat Đurđević, 1675-1737), sed per tiu lingvo li atribuis suspektindecon al Homera aŭtoreco de la „Iliado“ kaj „Odiseo“. Sen latina lingvo neimagebla estus grandega kaj valorega laboro de Pavao Ritter Vitezoviĉ (Pavao Ritter Vitezović, 1652-1713), kies historiografia, lingvistika kaj kultura historia sfero de lia laboro ampleksas unu bibliotekon. Per latina lingvo siajn famajn verkojn skribis tn. patro de kroatia hstoriografio, Trogirano Ivan Luĉiĉ (Ivan Lučić, Johannes Lucius, 1604-1671). Lia kritika verko "De regno Dalmatiae et Croatiae“ (Pri reĝlando de Dalmatio kaj Kroatio) estis publikigita en Amsterdamo en la jaro 1665.

Helpe de latina diskonigis siajn ideojn splita episkopo, fizikisto kaj filozofo Marko Antonije de Dominis (1560-1624). Pro la ĉefverko lia "De Republica Ecclesiastica" (Pri ŝtato eklezia) inkvizicio persekutadis lin kaj fine lia korpo estis bruligita. Per la latina lingvo publikigis siajn ideojn Frano Petriĉ (Frano Petrić, Franciscus Patritius, 1529-1597) en sia "Nova deuniversis philosophia" (Nova ĝenerala filozofio). Pri nekutima rolo de latinismo en kulturo kroata atestas unu inter la plej grandaj reprezentintoj de reformacio Istrano Matija Vlaĉiĉ (Matija Vlačić, Mathias Flacius Illyricus, 1520-1575). Per latina lingvo Faust Vranĉiĉ (Faust Vrančić, 1551-1617) donis al Eŭropo la unuan leksikografian priskribon de kroata lingvo en kvinlingva "Dictionarium quinque nabilissimarum Europae linquarurr.: la-tinae, italicae, germanicae, dalnaticae et hungaricae"(Vortaro de kvin la plej noblaj lingvoj de Eŭropo : latina, itala, dermana, dalmata kaj hungara) .
Kaj ĉe la komenco de kroata latinismo estis Vinko Pibojeviĉ (Vinko Pribojević, Vincentius Priboebius), kiu en la jaro 1525 sur insulo Hvar, preskaŭ antaŭ turkaj okulfrapaj ribeloj kaj rabaĵoj patroame parolis "De origine successibusque Slavoru" (Pri origino kaj kazoj slavaj), per kia skribado komencis abunda torento de kroata humanisma slavismo.

Ekdeziru ni, ke por ni nia Esperanto ludu la saman rolon, kaj ni traduku majstroverkojn de kroataj verkistoj kaj sciencistoj!